Hỏi: Đá mã não khác ngọc mã não ở chỗ nào, chúng hình thành trong điều kiện nào?
Nguyễn Anh Thi (Hà Nội)
GS.TSKH Phan Trường Thị, Viện Đá quý, Vàng và Trang sức Việt: Khoáng vật mã não có tên chalcedon có thành phần hóa học là SiO2, kết tinh ở trạng thái ẩn tinh tức là kích thước rất nhỏ (kích thước gần nano nên không phân biệt được dưới kính hiển vi dù có độ phóng đại lớn). Tỷ trọng 2,58 - 2,64, độ cứng 6,5 - 7. Chúng tạo nên những vân mây nhiều màu sắc khác nhau làm cho khối ngọc rất hấp dẫn. Giá trị của chúng phụ thuộc vào chất lượng, màu sắc và trọng lượng của đá. Những viên đá mã não đẹp có thể đạt đến chất lượng ngọc, còn lại thì chỉ là đá mã não thông thường. Vùng Tây Nguyên của Việt Nam là một trong những vùng phong phú về loại đá quý này.
Đá mã não hình thành do dung nham núi lửa cách đây hàng chục triệu năm tạo thành. Khi bazan nguội, các chất khí bốc bay khỏi dòng dung nham, còn lại khí SiO2 đọng lại và kết tinh thành khoáng vật chalcedon (SiO2), đôi khi khí SiO2 thấm ra bên ngoài và tẩm vào thân cây bị chôn vùi tạo nên những thân cây “hóa đá”, thực chất là khoáng vật chalcedon đã thay thế các tế bào thực vật. Các túi khí kết đọng thành chalcedon tạo nên những khối đá hình thù kỳ dị, màu sắc khác nhau, được đặt tên là những khối ngọc mã não.
Về thuật ngữ khoa học, khối ngọc mã não và cây hóa đá đều có thành phần khoáng vật giống nhau là chalcedon (SiO2), nhưng khối đá hình thù kỳ dị lại có tên là đá mã não, những khối đá có màu sắc đẹp thì gọi là khối ngọc mã não, kết tinh trong lòng dòng dung nham bazan, có nguồn gốc núi lửa. Cây hóa đá không phải có nguồn núi lửa, nhưng vẫn có thành phần khoáng vật chalcedon. Như vậy, khi ta gọi “khối ngọc mã não” tức chính xác là khối đá có nguồn gốc núi lửa. Nếu ta chỉ gọi là đá chalcedon thì không phân biệt với cây hóa đá liên quan với nhiều nguồn gốc khác nhau. Các nhà địa chất gọi chung là ngọc mã não (Agate), xếp trong danh sách đá quý, nhưng chỉ trong hàng đá quý chất lượng từ thấp đến trung bình, chưa quý đến mức có thể lảm hàng trang sức cao cấp.