Những đợt gió lạnh tràn về cũng là lúc hoa Sữa bắt đầu nở rộ trên các tuyến đường, con phố khắp thủ đô Hà Nội. Hoa Sữa có mùi thơm hắc. Ở những nơi cây Sữa trồng tập trung dày đặc thì mùi hoa Sữa gây cảm giác khó chịu cho những người không thích ngửi mùi hoa này. Nhưng ngược lại, mùi hương hoa Sữa, mùi đặc trưng về mùa thu của Hà Nội, khiến những người Hà Nội đi xa đều nhớ về thủ đô Hà Nội ngàn năm văn hiến.
Cây Hoa Sữa, còn có tên là Mùa cua, Mò cua, Mạy tản (Tày), Co tin pất (Thái). Tên khoa học làAlstonia scholaris (L.) R. Br., họ Trúc đào (Apocynaceae).
Mô tả: Hoa Sữa là cây gỗ, cao khoảng 10-20m, vỏ thân nứt nẻ, màu nâu xám. Lá đơn, mọc vòng 5-8 lá tập trung ở các mấu đầu cành; phiến lá dày, hình bầu dục hẹp, dài 8-15cm, rộng 3-4,5cm.
Cụm hoa ở đầu cành, mang nhiều hoa nhỏ, mẫu 5, màu trắng hay vàng nhạt, mùi thơm hắc, nhất là về đêm. Quả gồm hai đại mảnh, dài 15-25cm, thõng xuống, chứa nhiều hạt dẹt, hai đầu hạt có mào lông màu nâu. Toàn cây có nhựa mủ trắng như sữa. Mùa hoa quả tháng 9-12.
 |
Chuyên gia mách cách dùng cây hoa sữa bồi bổ, chữa bệnh |
Phân bố: Loài cây này phân bố ở vùng nhiệt đới Châu Á. Ở Việt Nam,cây mọc hoang rải rác và cũng được trồng ở nhiều nơi, dọc các đường phố hoặc công viên để lấy bóng mát. Đây là loại cây đô thị, dễ trồng và có vẻ đẹp riêng.
Công dụng: Cây Hoa Sữa không chỉ trồng để lấy bóng mát, mà nó còn là cây thuốc quý, có thể chữa được nhiều bệnh nhờ có các hợp chất sau:
Vỏ thân và vỏ rễ chứa nhiều alcaloid (0,16- 0,27%) có nhân indol như ditamin, echitamin, echitamidin, akuamicin, akuamicin-N-oxyd, tubotaiwin, nechicerin, echitin.
Lá chứa các chất alschomin, isoalschomin, valesamin, alstonamin, scholaricin.
Hoa Sữa có tinh dầu, trong đó có caren-3, geraniol, terpinolen, echitin, lupeol acetat, p. menthan-1, 2, 8 - triol.
Theo Đông y, vỏ cây Sữa có vị đắng, tính mát, ít độc; có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, tiêu thũng, chỉ thống, bình suyễn, chỉ khái, triệt ngược, phát hãn, kiện vị.
Thường dùng làm thuốc bổ, chữa thiếu máu, kinh nguyệt không đều, sốt rét cấp và mạn tính, đau bụng, tiêu chảy, kiết lỵ, viêm khớp có sưng nóng đỏ đau, bệnh ngoài da. Vỏ cây sắc lấy nước đặc để rửa chữa lở ngứa, hoặc ngậm chữa sâu răng. Dùng ngoài để cầm máu,
Ngày dùng 1-3g dưới dạng thuốc sắc, thuốc bột, rượu thuốc hay cao lỏng. Vỏ tán bột uống; sắc hay nấu cao uống với rượu.
Năm 1906, Bacon một nhà khoa học đã nghiên cứu tác dụng dược lý của alcaloid chiết từ vỏ cây Sữa và kết luận rằng tác dụng gần giống như chất quinin (trong cây Canh ki na). Trước đây, thị trường thuốc ở nước ta đã sản xuất loại rượu bổ ‘Ditakina’ được chế từ vỏ cây Sữa.
Ở Ấn Độ, vỏ cây Sữa được dùng trị sốt rét, tiêu chảy, kiết lỵ, rắn cắn và làm thuốc bổ đắng, hạ nhiệt.
Ở Thái Lan, vỏ thân cây Sữa dùng chữa lỵ và viêm phế quản.
Ở Trung Quốc, vỏ và lá cây Sữa dùng trị ho gà, viêm khí quản mạn tính, hen suyễn, sốt rét, cảm mạo phát sốt, sưng amygdal, viêm gan cấp tính, phong thấp, đòn ngã, gãy xương, mụn nhọt sưng đỏ.
Những thông tin trên cho thấy Hoa Sữa là cây thuốc quý, nhiều nước đã dùng để chữa bệnh. Thế nhưng, Hà Nội đã từng có kế hoạch chặt bỏ cây hoa Sữa để thay thế bằng các loại cây khác. Cây hoa Sữa không có tội do mùi hoa của nó, mà chỉ cần tỉa thưa bớt cây Sữa ở nhưng nơi trồng với mật độ quá dày, quá tập trung. Theo các chuyên gia Lâm nghiệp, cây hoa Sữa nên trồng cách nhau tối thiểu là 50m.
PGS.TSKH Trần Công Khánh (Giám đốc Trung tâm nghiên cứu và phát triển cây thuốc dân tộc cổ truyền)